Η Μονή της Αγίας Αικατερίνης Σινά: Πνευματική κληρονομιά 15 αιώνων σε τεντωμένο σχοινί

Σήμερα, το μοναστήρι βρίσκεται αντιμέτωπο με μια κρίσιμη καμπή, καθώς πρόσφατη απόφαση του αιγυπτιακού κράτους για την κυριότητα των γειτονικών εκτάσεων προκαλεί αναστάτωση τόσο στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας όσο και στην ελληνική διπλωματία.

Η απόφαση προβλέπει την υπαγωγή εδαφών που γειτνιάζουν με τη Μονή στο αιγυπτιακό δημόσιο, χωρίς - κατά τις διαβεβαιώσεις του Καΐρου - να θίγεται η ίδια η Μονή ή η θρησκευτική της αποστολή.

Ωστόσο, εκφράζεται προβληματισμός για πιθανές επιπτώσεις στην αυτονομία του μοναστικού χώρου και στη δυνατότητα του ελληνορθόδοξου Σιναϊτικού μοναχισμού να συνεχίσει ανεμπόδιστα το έργο του.

Ιστορία 1.500 ετών

Χτισμένη στις παρυφές του ιερού όρους, στην αιγυπτιακή χερσόνησο του Σινά , η Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης θεωρείται η αρχαιότερη χριστιανική μονή στον κόσμο. Μάλιστα, από το 2002, έχει αναγνωριστεί από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Η μοναδικότητα της Μονής δεν αφορά μόνο την παλαιότητά της αλλά και το καθεστώς λειτουργίας της αυτό καθεαυτό: υπάγεται στην αυτόνομη Εκκλησία του Όρους Σινά, διατηρώντας ιδιαίτερη διοικητική και πνευματική αυτονομία.

Το μοναστήρι συνδυάζει τη βυζαντινή πνευματική παράδοση με έναν διαχρονικό χαρακτήρα οικουμενικότητας, αποτελώντας φάρο διαθρησκευτικής αποδοχής σε μια περιοχή κατεξοχήν πολυθρησκευτική.

Η ίδρυσή της τοποθετείται στον 6ο αιώνα, επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α’ (527–565 μ.Χ.), ο οποίος διέταξε την ανέγερσή της προκειμένου να προστατεύσει το παρεκκλήσι της «Φλεγόμενης Βάτου» που έχει χτιστεί στο σημείο, όπου σύμφωνα με τη Βίβλο ο Μωυσής άκουσε τη φωνή του Θεού μέσα από μία βάτο που την είχαν «καταπιεί» οι φλόγες αλλά δεν καιγόταν. Το οικοδόμημα περιβλήθηκε με τείχη ώστε να προστατευθεί από επιδρομές.

Η Μονή συνδέθηκε αργότερα με την Αγία Αικατερίνη την Μεγαλομάρτυρα, της οποίας τα λείψανα, σύμφωνα με την παράδοση, μεταφέρθηκαν εκεί με θαυματουργό τρόπο. Έκτοτε, το μοναστήρι φέρει το όνομά της και αποτελεί κέντρο της ελληνορθόδοξης παράδοσης στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Κατά τη διάρκεια των αιώνων, η Μονή κατάφερε να επιβιώσει και να ακμάσει χάρη στη διπλωματική διαχείριση των μοναχών αλλά και στη σπάνια διαθρησκευτική ανοχή που απολάμβανε. Ο ίδιος ο προφήτης Μωάμεθ φέρεται να έχει εκδώσει το προστατευτικό «Αχτναμέ», ένα κείμενο που διασφάλιζε την ανεμπόδιστη λειτουργία της μονής στον ισλαμικό κόσμο, από την εποχή που η Αίγυπτος περιήλθε στην αραβική κυριαρχία, το 641 μ.Χ. Η πράξη αυτή αποτέλεσε σημείο-κλειδί για τη διατήρηση της Μονής, καθώς η εκάστοτε μουσουλμανική εξουσία τιμούσε το εν λόγω έγγραφο.

Ακόμη και σε περιόδους πολιτικής αστάθειας, πολλοί ηγέτες - από σουλτάνους και Ρώσους τσάρους μέχρι τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη - επιβεβαίωσαν διαχρονικά τα προνόμιά της.

«Μουσείο» χριστιανικής τέχνης

Η Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης φιλοξενεί έναν από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους θησαυρούς της χριστιανικής τέχνης και γραμματείας.

Η βιβλιοθήκη της περιλαμβάνει περισσότερους από 3.000 χειρόγραφους κώδικες, αρκετοί από τους οποίους είναι στολισμένοι με μικρογραφίες εξαιρετικής τέχνης. Ορισμένοι προέρχονται από την Κωνσταντινούπολη και φέρονται, κατά την παράδοση, ως δώρα Βυζαντινών αυτοκρατόρων, αποδεικνύοντας τους ισχυρούς δεσμούς της Μονής με τη βυζαντινή πνευματική και πολιτική ζωή.

Το διασημότερο χειρόγραφο που βρέθηκε εκεί είναι ο περίφημος «Σιναϊτικός Κώδικας», που χρονολογείται στον 4^ο αιώνα. Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα σωζόμενα χειρόγραφα της Αγίας Γραφής, που περιλαμβάνει ολόκληρη την Καινή Διαθήκη καθώς και τμήματα της Παλαιάς, και το οποίο σήμερα φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Αντίστοιχης σημασίας είναι και ο εικαστικός θησαυρός που φυλάσσεται στη Μονή: σώζονται περισσότερες από 2.000 εικόνες, με 500 από αυτές να χρονολογούνται από τον 6ο έως τον 15ο αιώνα, δηλαδή ανήκουν στη βυζαντινή εποχή.

Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν οι σπάνιες «κηρόχητες» εικόνες του 6ου αιώνα, που διασώθηκαν από την περίοδο της Εικονομαχίας. Η πλέον χαρακτηριστική είναι η εικόνα του Ιησού, με την ιδιαίτερη ασυμμετρία στα μάτια.

Πότε έκλεισε

Παρά το γεγονός ότι η Μονή της Αγίας Αικατερίνης αποτελεί σύμβολο ειρηνικής συνύπαρξης καθώς οι μοναχοί ζουν επί αιώνες αρμονικά με τις βεδουίνικες κοινότητες της περιοχής, μία σπάνια και εμβληματική διαθρησκειακή συνύπαρξη ενός ελληνορθόδοξου μοναστικού πυρήνα με μουσουλμάνους γείτονες, η φυσική και πνευματική ισορροπία δοκιμάζεται τα τελευταία χρόνια.

Το 2013, έπειτα από την πολιτική αναταραχή στην Αίγυπτο και την έξαρση της ισλαμιστικής δραστηριότητας στο Σινά, οι τοπικές αρχές και η ίδια η μοναστική αδελφότητα αποφάσισαν το προσωρινό κλείσιμο της Μονής για λόγους ασφαλείας.

Έτσι, το μοναστήρι παρέμεινε κλειστό για τους επισκέπτες και τους προσκυνητές για πάνω από δύο χρόνια. Οι μοναχοί συνέχισαν τη λειτουργική ζωή και τη φροντίδα των ιερών κειμηλίων, όμως η απομόνωση και η αβεβαιότητα άφησαν βαθιά αποτυπώματα.

Πριν από το 2013, η Μονή είχε ξανακλείσει τις πύλες της, για πρώτη φορά το 1982, όταν οι αιγυπτιακές δυνάμεις ανακατέλαβαν το Σινά ύστερα από την ισραηλινή κατοχή.

Το μεγάλο στοίχημα

Από το 2002, η UNESCO έχει αναγνωρίσει την Ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, όχι μόνο λόγω της αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής της αξίας, αλλά και για τη μοναδική συνέχειά της στον χρόνο.

Το αιγυπτιακό πρόγραμμα «Μεγάλη Μεταμόρφωση», μια φιλόδοξη αναπτυξιακή πρωτοβουλία με τουριστικό και στρατηγικό χαρακτήρα, απειλεί σήμερα το τοπίο γύρω από τη Μονή, με την επέκταση δρόμων και υποδομών να αγγίζουν τα όριά της.

Η ανάγκη προστασίας της Μονής της Αγίας Αικατερίνης επανέρχεται στο προσκήνιο πιο επιτακτικά από ποτέ. Το μοναδικό αυτό σύμβολο της Χριστιανοσύνης δεν ζητά παρά τη διατήρηση της ελευθερίας και της γνησιότητας που το κράτησαν ζωντανό επί δεκαπέντε αιώνες. Το στοίχημα, λοιπόν, για τη διεθνή κοινότητα είναι αν επιθυμεί να διαφυλάξει αυτόν τον θησαυρό της χριστιανικής και παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, οφείλει να εξασφαλίσει τις συνθήκες που θα επιτρέψουν στην Ιερά Μονή να παραμείνει φάρος πνευματικότητας και ειρήνης στον ταραγμένο κόσμο του 21ου αιώνα.