Το κρυφό διαμάντι της Κεντρικής Ασίας Ουζμπεκιστάν: Η χώρα που δεν έψαχνα αλλά αγάπησα

Το ταξίδι στο Ουζμπεκιστάν είναι σαν ένα ζωντανό μάθημα ιστορίας, ένα πέρασμα μέσα από αιώνες πολιτισμού και εμπορίου, στο σταυροδρόμι του περίφημου Δρόμου του Μεταξιού. Πρόκειται για ένα ιστορικό δίκτυο εμπορικών διαδρομών που ένωνε την Κίνα με την Ευρώπη, μεταφέροντας όχι μόνο μετάξι αλλά και ιδέες, θρησκείες και πολιτισμούς, κυρίως από τον 2ο αιώνα π.Χ. έως τον 15ο αιώνα.

Η ιστορία της ξεκινά από την αρχαιότητα, με πόλεις όπως η Σαμαρκάνδη και η Μπουχάρα να ακμάζουν ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. Η περιοχή υπήρξε σταθμός στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος κατέλαβε τη Σαμαρκάνδη (ή Μαράκανδα, το ελληνικό όνομά της) το 329 π.Χ.

Τον 14ο αιώνα, ο Τουρκομογγόλος κατακτητής Τιμούρ (ή Ταμερλάνος) οδηγεί τη Σαμαρκάνδη σε νέα χρυσή εποχή. Μετατρέπει την πόλη σε πρωτεύουσα της μεγάλης αυτοκρατορίας των Τιμουριδών και σε κέντρο επιστημών, τεχνών και ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Τα εντυπωσιακά μνημεία του σώζονται ακόμη και σήμερα και προκαλούν αναμφισβήτητα δέος.

Τον 16ο αιώνα εμφανίζονται στην περιοχή οι Ουζμπέκοι, τουρκογενείς νομαδικές φυλές που εγκαθίστανται μόνιμα και ιδρύουν το Χανάτο της Μπουχάρας. Η πολιτισμική τους σφραγίδα καθορίζει την ταυτότητα της περιοχής μέχρι την ένταξή της στη Ρωσική Αυτοκρατορία και, αργότερα, στη Σοβιετική Ένωση. Το 1991, το Ουζμπεκιστάν αποκτά την ανεξαρτησία του και έκτοτε χαράζει έναν νέο δρόμο, ανάμεσα στην παράδοση και τον εκσυγχρονισμό.

Αν και η πολιτική του ζωή παραμένει υπό ισχυρό έλεγχο από την κεντρική εξουσία και εξακολουθούν να υπάρχουν σημάδια ρωσικής επιρροής, το Ουζμπεκιστάν ανοίγεται στον κόσμο. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η στρατηγική συνεργασία με την Κίνα, η οποία έχει επενδύσει σε υπερσύγχρονες υποδομές, όπως τα τρένα υψηλής ταχύτητας που ενώνουν τις μεγάλες πόλεις με άνεση και ταχύτητα. Η χώρα μετατρέπεται σταδιακά σε σύγχρονο κόμβο μεταφορών και εμπορίου, ενώ τα πλούσια φυσικά αποθέματα (φυσικό αέριο, χρυσός, ουράνιο, βαμβάκι) ενισχύουν την οικονομική της ανεξαρτησία και προοπτική.

Σαμαρκάνδη: Η βασίλισσα του Δρόμου του Μεταξιού

Η Σαμαρκάνδη είναι ένας ύμνος στην ιστορία και την αρχιτεκτονική. Η περίφημη πλατεία Ρετζιστάν με τους γαλάζιους τρούλους, τους μεντρεσέδες (μουσουλμανικά σπουδαστήρια), τα μαυσωλεία και τα τζαμιά αφηγείται αιώνες μεγαλείου. Η νεκρόπολη Σαχ-ι-Ζίντα μοιάζει με κρυφό μονοπάτι στο φως, όπου μπλε θόλοι και περίτεχνα ψηφιδωτά ξεπροβάλλουν ανάμεσα σε σιωπές και σκιές, σαν να φυλάνε μυστικά αιώνων. Το μεγαλοπρεπές τζαμί Μπιμπί Χανούμ, άλλοτε δώρο αγάπης της γυναίκας του Ταμερλάνου στον πολυαγαπημένο της αυτοκράτορα, ξεδιπλώνεται περήφανα με τις φθαρμένες του καμάρες να ψιθυρίζουν ιστορίες έρωτα, πίστης και μεγαλείου. Στην άλλη άκρη της πόλης, στο επιβλητικό μαυσωλείο του Γκουρ Εμίρ, η πέτρα βαραίνει γλυκά, κρατώντας μέσα της τον απόηχο του Ταμερλάνου και τον παλμό μιας εποχής που δεν έσβησε ποτέ. Το εσωτερικό είναι διακοσμημένο με χρυσά μοτίβα που λάμπουν αθόρυβα στα μάτια του επισκέπτη. Η ατμόσφαιρα είναι σεμνή, σχεδόν ιερή, σαν να κρατά την ανάσα του ο χρόνος.

Η Σαμαρκάνδη είναι μια πόλη-μουσείο, όπου κάθε βήμα είναι ταξίδι στον χρόνο. Εδώ, η ιστορία δεν κοιμάται, ανασαίνει μέσα σε κάθε πέτρα.

Μπουχάρα: Η κατανυκτική ομορφιά της Ανατολής

Η Μπουχάρα είναι βγαλμένη από τις «Χίλιες και μία νύχτες». Τζαμιά, παζάρια, καραβάν σεράγια και πλατείες συνθέτουν μια ατμόσφαιρα γαλήνης και ιερότητας. Είναι μία από τις καλύτερα διατηρημένες μεσαιωνικές πόλεις του κόσμου. Αναπνέει παράδοση και φέρει μνήμες από τον πνευματικό πλούτο του ισλαμικού κόσμου. Ο μιναρές του Κάλον, με τα σχεδόν 47 μέτρα του, στέκει αιώνιος φρουρός από τον 12ο αιώνα, ενώ απέναντί του η μαντράσα Μιρ-ι-Αράμπ ακτινοβολεί σοφία και γαλήνη. Το κάστρο Αρκ, σιωπηλό και επιβλητικό, αφηγείται ιστορίες εμίρηδων και μαχών πίσω από τα κυματοειδή του τείχη. Και πιο πέρα, σχεδόν σαν όραμα, το παραμυθένιο Τσορ Μινόρ με τους τέσσερις πύργους του και τα γαλάζια σκουφιά τους φέρνει τον ταξιδιώτη πιο κοντά στην ψυχή της Κεντρικής Ασίας.

Τασκένδη: Μια πρωτεύουσα στραμμένη προς το μέλλον

Η Τασκένδη είναι μια πόλη δυναμική, οργανωμένη, καθαρή. Ένα μείγμα σοβιετικού σχεδιασμού και σύγχρονης εξέλιξης. Το μετρό της πόλης, ένα από τα ομορφότερα στον κόσμο, είναι ένα αληθινό αρχιτεκτονικό κόσμημα. Κάθε σταθμός και ένα έργο τέχνης! Η στάση Ναβοΐ (Navoiy), αφιερωμένη στον μεγάλο Ουζμπέκο ποιητή Αλίσερ Ναβοΐ, σε υποδέχεται με επιβλητικά γαλάζια αψιδωτά ταβάνια και ψηφιδωτά που αφηγούνται σκηνές από τα έπη και τα ποιήματά του. Είναι σαν να βρίσκεσαι σε ανατολίτικο παλάτι. Λίγες στάσεις πιο κάτω, η Κοσμοβαλτάρ (Κοσμοναυτών) εντυπωσιάζει με το βαθύ μπλε και τα φωτεινά πορτρέτα σοβιετικών κοσμοναυτών, όπως του Γιούρι Γκαγκάριν και της Βαλεντίνα Τερέσκοβα. Ο σταθμός αποτελεί μια συγκινητική ωδή στη διαστημική εποποιία της Σοβιετικής Ένωσης και είναι μοναδικός στο είδος του.

Και μέσα σε αυτό το μεγαλείο, συναντά κανείς σεβασμό και κομψότητα: αν είσαι έγκυος ή ηλικιωμένος, οι επιβάτες θα σου παραχωρήσουν αμέσως τη θέση τους. Ακόμη κι όταν υπάρχουν άδειες θέσεις, θα σε προτρέψουν να καθίσεις με μια χειρονομία ευγένειας που ξεπερνά τη γλώσσα. Οι φοιτητές, περήφανοι, καθαροί και καλοντυμένοι, αντικατοπτρίζουν μια κοινωνία που φαίνεται να εκτιμά την παιδεία και την αξιοπρέπεια.

Αξιοσημείωτη είναι και η επιβλητική αγορά Τσορσού Μπαζάρ, με τον κυκλικό θόλο της και τις χιλιάδες πάγκους γεμάτους μπαχαρικά, ψωμιά, ξηρούς καρπούς και υφάσματα. Η μυρωδιά της κανέλας και του κύμινου, οι φωνές των εμπόρων και τα χαμόγελα των πελατών δημιουργούν μια εμπειρία που ξυπνά όλες τις αισθήσεις.

Φιλοξενία, σεβασμός και κουλτούρα γεύσεων

Αυτό που κάνει το Ουζμπεκιστάν να ξεχωρίζει είναι οι άνθρωποί του: ευγενικοί, χαμογελαστοί, φιλόξενοι. Σε κάνουν να αισθανθείς καλοδεχούμενος από την πρώτη στιγμή. Οι πόλεις είναι πεντακάθαρες, με λουλούδια φροντισμένα σε κάθε γωνιά, σαν να δείχνουν πως το δημόσιο περιβάλλον είναι υπόθεση όλων.

Η γαστρονομία του Ουζμπεκιστάν είναι πλούσια και κινείται ανάμεσα σε τουρκικές και κινεζικές επιρροές. Τα πιο χαρακτηριστικά πιάτα είναι το πλόβ (το εθνικό πιάτο, ένα αρωματικό πιλάφι με αρνί, πιπεριές και σταφίδες), το μάντι (ζυμαρικά στον ατμό, γεμιστά με κιμά), το σασλίκ (ψητά σουβλάκια) και το λαγκμάν (πικάντικα ζυμαρικά, σαν μακαρόνια με σάλτσα και κόλιανδρο).

Θρησκευτική ανεκτικότητα και αίσθηση ασφάλειας

Παρά το ότι είναι μουσουλμανική χώρα, το Ουζμπεκιστάν δεν έχει φανατισμούς. Το Ισλάμ είναι ανοιχτό, ανεκτικό, και η συνύπαρξη με άλλες θρησκείες (Χριστιανισμός, Ιουδαϊσμός, Βουδισμός, Ινδουισμός…) γίνεται με αλληλοσεβασμό και ηρεμία.

Και το σημαντικότερο: νιώθεις ασφαλής. Είτε περπατάς το βράδυ στους δρόμους της Τασκένδης είτε χαζεύεις στην πλατεία της Σαμαρκάνδης, το περιβάλλον αποπνέει ηρεμία και σεβασμό.

Δυο λόγια για την ελληνική παρουσία

Η ελληνική παρουσία στο Ουζμπεκιστάν ξεκινά από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αφήνοντας πίσω της ίχνη του ελληνιστικού πολιτισμού. Στον 20ό αιώνα, Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην Τασκένδη. Δημιούργησαν σχολεία, πολιτιστικούς συλλόγους και κοινότητες που διατήρησαν τη γλώσσα και τις παραδόσεις.

Η Τασκένδη έγινε για δεκαετίες μια δεύτερη πατρίδα, με ζωντανές αναμνήσεις από γιορτές, τραγούδια και ελληνικές λέξεις ανάμεσα σε σοβιετικές πολυκατοικίες. Παρότι πολλοί επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά τη δεκαετία του ’80, το αποτύπωμά τους παραμένει διακριτό και συγκινητικό. Περίπου 5.000 με 6.000 συμπατριώτες μας ζουν σήμερα στο Ουζμπεκιστάν, κυρίως στην πρωτεύουσα.

Ένα ταξίδι που μένει στην καρδιά

Το Ουζμπεκιστάν δεν είναι απλώς ένας εξωτικός προορισμός. Είναι μια χώρα με χαρακτήρα, παρελθόν και προοπτική. Μια χώρα που σε διδάσκει, σε αγκαλιάζει και σε προσκαλεί να επιστρέψεις.

Αν κάποιος αναζητά έναν προορισμό αυθεντικό, γεμάτο ιστορία, σεβασμό, ομορφιά και ζωντάνια, τότε το Ουζμπεκιστάν είναι η ιδανική λύση.

O Αναστάσιος Καράμπαμπας είναι ιστορικός, πολιτικός αναλυτής και ραδιοφωνικός παραγωγός